Η Αυταρχική Προσωπικότητα

Σαν σήμερα, το 1950, οι Theodor W. Adorno, Else Frenkel-Brunswik, Daniel Levinson και Nevitt Sanford εκδίδουν το περίφημο βιβλίο τους, «Η Αυταρχική Προσωπικότητα».

Στην έρευνα τους, την οποία εκκίνησε η επέλαση του ναζισμού, η ψυχαναλυτική πτυχή του αντισημιτισμού, τα ψυχολογικά προβλήματα των Αμερικανών στρατιωτών, ο τρόπος δράσης των Aμερικανών «ταραχοποιών» κ.α., υποστηρίξαν πως κάθε άνθρωπος έχει μία σταθερή νοητική δομή, την οποία χαρακτήρισαν ως «δυνητικά φασιστική» (potentially fascistic). Σύμφωνα με τους συγγραφείς, για τη δομή αυτή δεν έχουμε εμπειρικά στοιχεία, αλλά παρατηρούμε ότι ενεργοποιείται σε ορισμένα άτομα, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Κατά την ενεργοποίηση της, οι άνθρωποι αυτοί δε μπορούν να αντέξουν την αμφισημία, σκέφτονται άκαμπτα και με συγκεκριμένους όρους, χωρίς να αφήνουν περιθώρια για να επεξεργαστούν ερεθίσματα ασύμφωνα με τη δική τους ερμηνευτική. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν το λεγόμενο «αυταρχικό σύνδρομο».

Οι ερευνητές εντόπισαν τις ρίζες του συνδρόμου αυτού στον αυστηρό γονεϊκό έλεγχο και την ανατροφή που χαρακτηριζόταν από έντονη καταπίεση: Η γονεϊκή αυστηρότητα ματαίωνε τις επιθετικές εκφράσεις του παιδιού, δεν άφηνε διέξοδο στην αντίδραση τους και έτσι προβάλλεται πλέον από τον καταπιεσμένο ενήλικο σε διαφορετικές ομάδες και συνήθως σε μειονότητες.

Για να μετρήσουν τη λειτουργία της «δυνητικά φασιστικής» νοητικής δομής, ο Adorno και οι συνεργάτες του εισήγαγαν την γνωστή πλέον «Κλίμακα Φασισμού» (F Scale), για να αποτυπώσουν μέσω αυτής την καταγραφή των αυταρχικών χαρακτηριστικών σε τρεις χαρακτηριστικούς τομείς: Τον αντισημιτισμό, τον πολιτικό  και οικονομικό συντηρητισμό και τον εθνοκεντρισμό. Τα εργαλεία μέτρησης της «Κλίμακας Φασισμού» αποτέλεσαν και αποτελούν σημείο-σταθμό στην έρευνα περί αυταρχισμού και έδωσαν αφορμή για κριτική και περαιτέρω αναζήτηση του φαινομένου από τους ανθρώπους των κοινωνικών επιστημών, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Α. Αποστολοπούλου, Ψυχολόγος

Ενδεικτικές Πηγές και Βιβλιογραφία

Theodor W. Adorno, Else Frenkel-Brunswik, Daniel J. Levinson, R. Nevitt Sanford (1950). The Authoritarian Personality (Studies in Prejudice).

Στ.Παπαστάμου και συνεργάτες (2008). Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία, τόμος Α ́: Επιστημολογικοί προβληματισμοί και μεθοδολογικές κατευθύνσεις, Εκδόσεις Πεδίο.

J.-P.Deconcy & V.Cru (2011). Ο αυταρχισμός, Εκδόσεις Πεδίο.