«Η ψυχανάλυση και η πολιτική, ουσιαστικά, έχουν το ίδιο αντικείμενο: την αυτονομία των ανθρώπινων όντων. Εάν αναγνωρίσουμε τον θεμελιωδώς κοινωνικό χαρακτήρα των ανθρώπων, τότε, βλέπουμε ότι η αυτονομία (και η ελευθερία) είναι υποχρεωτικά ατομική και συλλογική.
Δεν μπορώ να ζήσω εντελώς μόνος- και μόνος δεν θα μπορούσα ποτέ να είχα γίνει ανθρώπινο όν. Δεν μπορώ, επιπλέον, να εξαφανίσω τους άλλους. Συνεπώς, το ερώτημα τίθεται ως εξής: πώς μπορώ να είμαι ελεύθερος, εάν είμαι υποχρεωμένος να ζω σε μία κοινωνία στην οποία ο νόμος καθορίζεται από κάποιον άλλον; Η μόνη αποδεκτή απάντηση συνίσταται στο να πω: έχω την ουσιαστική δυνατότητα να συμμετέχω ισότιμα με οποιονδήποτε άλλον στη διαμόρφωση και στην εφαρμογή του νόμου. Και αυτό είναι το πραγματικό νόημα της δημοκρατίας.
Πώς μπορώ όμως να είμαι ελεύθερος εάν με κυβερνά το ασυνείδητό μου; Αφού δεν γίνεται ούτε να το εξαφανίσω ούτε να το απομονώσω, η μόνη απάντηση είναι: μπορώ να είμαι ελεύθερος εάν διαμορφώσω μία άλλου τύπου σχέση με το ασυνείδητό μου∙ μία σχέση χάρη στην οποία θα είμαι σε θέση να ξέρω, στο μέτρο του δυνατού, τι μου συμβαίνει∙ μία σχέση που θα μου επιτρέπει να ελέγχω, στο μέτρο του δυνατού, ό,τι από το ασυνείδητό μου περνάει στην καθημερινή εξωτερική μου δραστηριότητα. Και αυτό ακριβώς είναι που ονομάζω εδραίωση μιας στοχαστικής και αποφασίζουσας υποκειμενικότητας.
Είναι εύκολο να δείξουμε ότι μια αυτόνομη κοινωνία είναι εφικτή μόνο εφόσον αποτελείται από αυτόνομα άτομα. Είναι εύκολο να δείξουμε, επίσης, ότι αυτόνομα άτομα μπορούν να υπάρξουν μόνο μέσα σε μία αυτόνομη κοινωνία. Κι αυτό, διότι μόνο με την ουσιαστική άσκηση της αυτονομίας αναπτύσσεται η αυτονομία∙ εξάλλου, μία εκπαίδευση προσανατολισμένη προς την αυτονομία των ατόμων μπορεί να υπάρξει μόνο σ’ αυτό τον τύπο κοινωνίας.
Είναι σαφές ότι την αυτονομία δεν μπορούμε ούτε να την επιβάλουμε ούτε να τη «διδάξουμε». Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε ως ψυχαναλυτές είναι να βοηθήσουμε τον ψυχαναλυόμενο να προχωρήσει προς την αυτονομία, πράγμα που προυποθέτει ταυτόχρονα μία ορισμένη γνώση και μία ορισμένη δραστηριότητα.
Η επίτευξη της μεταφοράς αυτής της γνώσης είναι ο σκοπός της ψυχαναλυτικής ερμηνείας, η οποία θα επιτρέψει ακριβώς στον ψυχαναλυόμενο να προσεγγίσει τα κρυφά και απωθημένα κίνητρα και ορμές του. Όμως πρέπει να οδηγήσουμε τον ψυχαναλυόμενο με τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνει σταδιακά ο ίδιος ικανός να αναπαράγει την ψυχαναλυτική ερμηνεία μόνος του.
Η ψυχανάλυση είναι μία δραστηριότητα πάνω στον εαυτό μας, ένας στοχασμός του εαυτού μας για τον εαυτό μας. Η ψυχανάλυση είναι η επίτευξη της ατομικής αυτονομίας, μέσω της αποτελεσματικής άσκησής της με τη βοήθεια κάποιου άλλου προσώπου. Η δραστηριότητα αυτού του άλλου προσώπου, δηλαδή του ψυχαναλυτή – που τα όριά της καθορίζονται ανάλογα με τις ανάγκες της ψυχαναλυτικής διαδικασίας, από τον ψυχαναλυόμενο, σε σχέση με την εξέλιξη της πορείας του -, δεν είναι εφαρμογή μιας τεχνικής αλλά μιας πράξης. Δηλαδή είναι η δράση ενός προσώπου που προσφέρεται να βοηθήσει ένα άλλο πρόσωπο ώστε να κατακτήσει τη δυνατότητά του για αυτονομία. Στο βαθμό που το συγκεκριμένο περιεχόμενο αυτού του σκοπού δεν είναι εκ των προτέρων καθορισμένο – και δεν μπορεί να είναι, αφού προυποθέτει την απελευθέρωση των δημιουργικών ικανοτήτων του ριζικού φαντασιακού του ψυχαναλυόμενου – η δραστηριότητα αυτή είναι δημιουργία∙ με άλλα λόγια, είναι ποίησις.
Βλέπω λοιπόν στην ψυχανάλυση μία πρακτικό-ποιητική δραστηριότητα. Αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό της ψυχανάλυσης καθορίζει, επίσης, και τα άλλα δύο επαγγέλματα που ο Φρόυντ θεωρούσε «αδύνατα»: την παιδαγωγική και την πολιτική.
Η ψυχανάλυση – όπως η πολιτική και όπως η παιδαγωγική – είναι η δραστηριότητα μίας αυτονομίας σε μία άλλη δυνητική αυτονομία. Ο σκοπός και των τριών επαγγελμάτων συνίσταται στο να δημιουργήσουν αυτές τις νέες μορφές που είναι τα αυτόνομα άτομα και η αυτόνομη κοινωνία.»
Κορνήλιος Καστοριάδης, Les carrefours du labyrinthe VI – Figures du Pensable – απόσπασμα. Δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία, στις 10/12/1999.
Το 23ο Γράμμα 
Από πού όμως ξεκινάει αυτή η «ποίησις»; Είναι πάντοτε μοναδικό αποτέλεσμα της ψυχανάλυσης; Υπάρχουν μονοπάτια στη ζωή του ατόμου, που τον οδηγούν συγκυριακά στην αυτο-ανάλυση και δη αυτονομία; Από την άλλη, δεδομένου ότι το περιβάλλον –>κοινωνία, είναι ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες στην ανάπτυξη του ανθρώπου, αρκεί μονάχα η εσωτερική ανάλυση και αναδόμηση ή «ποίηση» προκειμένου να «εγκαθιδρυθεί» αυτή η αυτονομία;
«Ποιητικά κατοικεί ο άνθρωπος», έγραφε ο Heidegger εμπνεόμενος από ένα ποίημα του Χάιλντερλιν. Και μιλάει – με διαφορετικό τρόπο βέβαια από τον Καστοριάδη – για αυτή την εσωτερική ελευθερία που κατακτάει ο άνθρωπος μέσα από την γνώση του εαυτού του, η οποία του επιτρέπει να «ποιεί» τη ζωή του. Αν αυτό μπορεί να επιτευχθεί από τον ίδιο τον άνθρωπο, με αυτό-ανάλυση; Δεν είμαι σίγουρη – απαιτεί τεράστια συγκρότηση, ετοιμότητα, θέληση και πείσμα να ψάξεις μόνος και – κυρίως – να δεχθείς να δεις τα εσώτερα, πολλάκις τυφλά, σημεία σου. Δεν το αποκλείω, ωστόσο.
Όσο για το τελευταίο ερώτημά σας…δεν ξέρω αν έχω απάντηση. Οπωσδήποτε ο εαυτός μας είναι μία καλή αρχή. Πρώτα αλλάζει ο άνθρωπος, μετά η κοινωνία.
Τέτοιου είδους γραπτά συχνά εγείρουν περισσότερες ερωτήσεις απ’ όσες απαντούν. Νομίζω πως αυτή, τελικά, είναι και η αξία τους.
Παράθεμα: Κορνήλιο Καστοριάδης : Η πολιτική διάσταση της ψυχανάλυσης! | Kiss My GRass
Παράθεμα: Κορνήλιος Καστοριάδης: Η πολιτική διάσταση της ψυχανάλυσης! | Kiss My GRass
Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τη λέξη «αυτόνομος» του Καστοριάδη, θα πρέπει να την εντάξουμε σε μια ουτοπική δημοκρατική κοινωνία. Ουσιαστικά, δεν υπάρχει αυτονομία. Ο άνθρωπος άρχισε να χάνει την αυτονομία του από την εποχή που άρχισε να εδραιώνεται η «γεωργική επανάσταση» και η συγκρότηση μικρών κοινωνιών/οικισμών, εδώ και 10 χιλιάδες χρόνια. Η δημιουργία ιεραρχημένων κοινωνίων δημιούργησε μια μικρή ομάδα ανθρώπων, ένα «ιερατείο» που καθόριζε τους νόμους. Η βιομηχανική επανάσταση εδραίωσε τη μηχανιστική αντίληψη του κόσμου και δημιούργησε, αργά αλλά σταθερά, την αντίληψη ότι και ο άνθρωπος είναι μια μηχανή, μακριά από το κέντρο λήψης αποφάσεων. Η «αυτονομία» του ανθρώπου απομακρύνθηκε ακόμη περισσότερο με τη «επανάσταση της πληροφορικής», σε ένα περίπλοκα δικτυωμένο κόσμο όπου η εξουσία (οι νομοθέτες) είναι πλέον αόρατοι και παντοδύναμοι. Αυτοί οι «νομοθέτες» είναι σήμερα γνωστοί ως «οι Θεσμοί». Είναι δηλαδή αντιδημοκρατικές, αυταρχικές και ολιγαρχικές οντότητες που ελέγχουν την παραγωγή και διακίνηση του χρήματος. Για τους «Θεσμούς» ο άνθρωπος είναι ένα αναλλώσιμο αγαθό (commodity), ένας πόρος. Εξ ου και το πεδίο σπουδών «Διαχείριση Ανθρώπινων Πόρων». Ο άνθρωπος ως πόρος, όπως το κάρβουνο, το πετρέλαιο, κλπ. Συμπερασματικά, αυτονομία δεν υπάρχει. Την απορρόφησαν αδηφάγα οικονομικά συμφέροντα που αν δεν τα σταματήσουμε θα καταστρέψουν τον πλανήτη.